(Poemë – përrallë)
Botues: ALBIN - TIRANË
Redaktore: Dr.Merita Gjokutaj (Shehu)
Korrektim e kompjuter: Autori
Ideimi i kopertinës dhe
përzgjedhja e ilustrimeve: Sofokli J. Telo
Art grafik: Suela Kolpepaj
ISBN:
Për fëmijët shqiptarë i ndërtuar ky libër me shpresën se do vijë dita që atdheu të mos e ndiejë në pafundësi dhimbjen e mallin prej largimit të bijve e bijave prej vendlindjes.
Autori
HYRJE
Është fshat apo qytet,
pak nga pak gjejeni vetë.
Mes dy kodrash: ca shtëpi,
gardhe kopshtrash, bagëti.
Lart në lagjen nëpër shpat
Gjen shtëpiza mbetur thatë…
Nuk plasi vullkan,
nuk ra as tërmet.
Njerëzit vargan
ia mbathën revan.
Zbritën poshtë qytetit,
shkuan drejt kurbetit,
shumë drejt bregdetit
dhe Kryeqytetit.
Disa pleq e plaka
në shtëpi të pakta
mbetën në atë lagje.
Korba dhe laraska
hipën mbi oxhaqe.
Sa porta me harqe -
Mbyllur, siguruar!
Sa lule në lagje
çelin dëshpëruar!
Në disa oborre
Tharë lulet krejt.
S’gjen thirrje gazmore.
Ferra – në çdo cep.
NJË IKJE E PAPARË
Tek qëndronin lart
mbi një degë të thatë,
korbi me korbeshën
shihnin vendin ngeshëm…
- Me ç’na shohin sytë, –
flet korbi plakush –
në shtëpitë pa dritë
bredhin veç miushë."
- Po misër e grurë
ku do gjejmë ne? –
e pyet korbesha
korbin sypërdhe.
Fët u hodh një sorrë,
tek hante ca zorrë:
- Të zbresim në fushë,
tek shkojnë njerëzia.
Mjafton një gëmushë,
s’na duhet shtëpia.
- Të lumtë, sorrë qorre,
paske goxha mend!
Mirë na kujtove,
t’ikim nga ky vend.
Këtu na pret ngordhja.
Të ikim sa më parë.
S’do na duket lodhja,;
Do na shkojë mbarë.
Në kuvend paspak
Hyn dhe një trumcak
Trupvogël, imcak:
"Ku është njerëzia,
të shkojë shpezëria."
Dhe me krrakërrimë
ikën fluturidhë.
Qiejt oshëtinë…
MACJA E MBETUR VETËM
Një mace gushëbardhë
shtrirë në fundshkallë,
u zgjua prej zhurmës,
prej zhurmës së turmës…
Mbetur në vetmi
Lau veten më parë.
Vështroi në çati…
Vështroi anembanë.
- Epësove paq! –
i tha një zë sakaq.
- Pse, more lejlek,
ku është faji im?
Kam faj a gabim…?
- Për gjumë paske ngordhur,
pa hidh sytë rrotull;
të zotët ku janë?
Braktisur të kanë.
- Uaa pa dale, o mik,
ç’po më shohin sytë?
Dyer e dritare
i kanë mbyllur fort
dhe portën e madhe
s’mundem ta hap dot.
Me se do ushqehem
sot edhe më pas?
Ja, shihe dhe vetë,
s’ka qumësht në tas.
- Eh, moj gushëbardhë,
ikën e të lanë…
Nuk ke qumësht gati!
Vetë kërkoje fatin,
siç e ke zanatin…!
Lëviz vetë tani,
gjuaj ndonjë mi.
Dihet…me bark bosh
nuk mundet të rrosh.
Pa shiko, shiko:
tej në ato ledhe
qenkërka një dele.
Ja, po rri në vend
Me të bardhin qengj.
- E shoh, te lëndina,
ku çel trëndelina
Domethënë, lum miku,
fqinjët s’paskan ikur!?
- Të iknin të gjithë,
nuk do kish lezet.
Këtu ke shumicën,
disa në kurbet
e ku deshën vetë.
- Sa mirë e ditke,
Ç’ndodhi, o lejlek!
Po ti vetë, si s’ike.
Këtu çfarë po prêt?
- Pres mikeshën time
Ka dalë mbledh ushqime.
Në krah kam një plagë
S’mundem të shkoj larg.
Kam merak për ty
Ik e kot mos rri…!
- Kam edhe kotelen.
Ajo do ushqime.
Se kur gjej për veten,
gjen dhe bijëza ime…
- Harrove ç’të thashë,
për delen që pashë?
Prapë po e shoh këtej,
te sheshi përtej.
Një Qengji po pi delen
dhe po përkëdhelet.
Mbi mur të oborrit
u vërvit gushëbardha
Nëpër rrugë doli,
Ku ta zinte radha…
TAKIM ME DELEN E URTË
E pikasi delen
me qengjin e saj.
Qengji përkëdhelej.
Po ç’ndodhi pastaj?
- Uf, ç’më gjeti mua,
O qengj i bekuar!
- Nëse s’je përtace,
po të dëgjoj, mace!
Pa më thuaj pak,
ç’hall të ra në prag?
- Ç’të të them, moj dele,
ikën përkëdheljet!
Flija në minder.
Kanë mbyllur çdo derë.
- Rrugëve pse kot rri?
Shko mbi kashtë fli!
- Jam pa ngrënë, ç’më thua?
Pak qumësht e dua.
- Shko gjej një çanak,
si mund të ta jap?
- Unë s’të mjel dot.
- Prit, të vijë imzot.
- Mua më sharroi;
U bënë tri javë sot
s’kam vënë gjë në gojë.
- Di të pish si qengj?
- E ke me gjithë mend?
Di, moj, si nuk di.
Ne sisorë jemi
dhe pijmë në gji.
- Kam frikë, mos harron
edhe më kafshon…
- Gjersa më bën nder,
nuk do bëhem derr.
Me sa thonë: "derri
nuk di ç’është nderi."
Nga një anë qafoku,
qengji nga ana tjeter
Njëherësh së toku
pinë qumësht të freskët.
(Kaluan dy javë
Pinin të dy tok:
macja gushëbardhë
dhe qengji qafok.
E fliste "qafok"
zonja e shtëpisë,
se kish qafë të hollë
porsi keci i dhisë.
Qafoku, gushëbardha
fort u miqësuan.
Loznin nëpër ara,
Sa të lumturuar…!
Duke thithur qumësht
qengji tundte bishtin.
Macja – hop u turr,
bishtin ia gërvishi.
Qengji u zemërua
mëmës iu ankua:
- Macja e vetmuar
pse më grisi mua?
- Padashur, o bir,
macja pak të grisi.
Them, mos kushedi,
hardhuc iu duk bishti…
Mos iu zemëro
veç për ca gabime.
S’e sheh, o qafok,
ka mbetur jetime!
Të zotët e saj
këtej kanë fryjtur.
E shkreta s’ka faj.
Mbeti e braktisur.
- O ma, jam i vogël;
jo si ti e rritur.
Nuk di ç’do të thotë:
"të jesh e braktisur".
- Nga kopshti në shkollë
ende nuk e ditke?
Po ta shpjegoj hollë
të diel mbasdite.
Delen pyeste qengji,
tepër i mërzitur:
"Nuk po më mban vëndi,
pse është e braktisur?
- Të thashë për pasnesër;
e humbe durimin?
- Ohu, gjer pasnesër
ia gjej vetë kuptimin.
Pyes zonjush Shpresën
në orë të mësimit.
- Po të sqaroj, bir,
Mos u grind me macen!
Pse të bëjnë sehir
sorrat fluturake?
Ato janë sqepgjata,
llapin dhe pa punë.
Sa i e sheh mbi kodra,
i gjen përmbi lumë.
S’kanë me se të merren.
Klithjet kanë mësuar.
Ndodh që dhe i turren
maces së harruar,
maces së vetmuar,
maces së uritur,
mbetur e braktisur
me trup të drobitur.
Tekanjoz qafoku
Rrinte zemëruar.
Mërzitja e rroku
macen e vetmuar…
Vështroi nga delja
edhe nga qafoku.
Vështroi gushëbardha
vendin rreth e rrotull
"Nuk e marr me mend
Pse kaq sherr prej lodrës…
Do shkoj në tjetër vend.
Do shoh matanë kodrës…"
Qengji s’vuri re
ikjen e gushëbardhës.
Shprehu me "be-be!"
përgjigjen e radhës:
Ç’do të thonë fjalët
"të jesh e braktisur".
tani e kuptova
dhe pse jam i mitur,
- E kuptove vonë.
Tani gushëbardha
Nuk dimë ku shkoi.
Pa vënë gjë në gojë,
keq do përfundojë.
(Dele e qafok
rrinin ndën një shtog.
Dëgjonin një zog.
Këndonte i miri
Siç këndon bilbili.)
- Cili zog do jetë? –
pyeti qengji shpejt.
- Është bilbili vetë.
Nuk ndihet i qetë.
Për ç’shikon në botë,
me këngë e thotë…!
NJË QEN GJUETIE NDIHMON DELEN
- Be – be, o mama,
Po vjen një zagar!
Pa thuaji, mos e pa,
macen që na la.
Dhe delja e thirri:
- Hap, o zagar, gojë!
Ta zuri gjë syri
macen… nga kaloi?
- Një gushëbardhë pashë
me zile në qafë .
M’u duk shumë e urtë
ajo qimebutë.
- Për fjalë s’kemi nge;
Na thuaj, ku e pe?
- E pashë tej te ftoi
Buzë një përroi.
Maçokja e urtë
kapërceu drutë
U hodh vrap e vrap
mbi një gardh të lartë.
Hapur pa një derë;
hyri menjëherë.
Brenda ish një plakë
me një fshesë të gjatë.
NË SHTËPINË E PLAKËS SË URTË
Plaka atë cast
nuk ishte me gaz.
I kishin marrë fiqtë
në kulm të çatisë…
Si qëndroi ca,
Macja asaj i tha:
- Mjau!Mjau! Mjau!
A e di ç’më ngjau,
o e mira gjyshe?
Fliste macja e trembur,
Nga fshesa e vjetër.
Ndoshta prej dikujt
Qe rrahur me fshesë.
Plaka s’e kuptoi,
por tha nëpër gojë:
- Dikush më përlau
dy vergjet e fiqve.
Mos m’i more ti,
o moj faqezezë?
- Ç’po më flet, moj gjyshe?
Unë jam një fatzezë
e vetme, pa shpresë…
Mbeta e braktisur,
Zonja më ka ikur.
Pa qumësht në bark,
koteles ç’t’i jap?
Për të kam mëshirë
si për çdo fëmijë.
Tundte bishtin macja
dhe u qas te plaka:
- Nuk di të bëj lajka.
Mjau, gjyshez- o!
Iki, në s’më do.
Plaka heshtur ngeli
Macen përkëdheli.
Macja e vetmuar
lodrat s’i kish harruar.
Kujtoi si po rronte
gjatë ditës dhe natës.
Nisi të lodronte
me duart e plakës.
- Mace, ç’po më thua?
Të mjerët i dua.
Veç kam një merak:
Ushqim kemi pak.
Dhe këto që janë;
s’na mbajnë as një javë.
Më pastaj ç’të hamë?
MACJA MIQËSOHET ME QENIN LARAN
Në oborr të plakës
një qen na pa macja.
Një qen lara – lara
me një kockë përpara.
Me të bënte lojë.
E mori në gojë.
Qeni qe i qetë
foli lehtë-lehtë:
- Meqë të kanë lënë,
rri ca kohë me ne.
Rri siç rrinë miqtë,
jo si zemërligjtë,
si dinakja grifshë,
që na vodhi fiqtë.
- Ajo i ka marrë.
E pashë qëparë,
si vinte vërdallë…
ASGJËSIMI I GJARPRIT
Macja s’bëri fjalë,
u vu shpejt në radhë.
Tek hante përshesh.
plakës babaxhane
diç i tha në vesh…
- Pupu! – klithi plaka,
si të kish rënë flaka. -
Shpejt, dilni përjashta!
Një gjarpër i zi,
ka hyrë në shtëpi.
Macja sa e pa,
zëulët ma tha.
- Gjarprin s’e kam frikë, -
tha macja gushëbardhë.
Hidhem dhe e mbyt
gjarprin hileqar.
- Të ndihmoj dhe unë, -
tha qeni laran. -
Nga helmi i gjarprit
o sa tmerr që kam…!
Ç’u bë një mishmash
prapa një sënduku…!
Si e mbyti macja,
larani e nduku
e iku nxituar;
e hodhi në përrua.
Macja e uritur
dhe qeni laran
si fëmijë të mitur
rrinin pranë e pranë.
Sa të zbukuruar,
sa të miqësuar!
Mëma e laranit
qe një qen bardhan.
Nderur afër gardhit
qëndronte bardhani.
Gjarpri hileqar
e kafshoi në faqe.
Termometri lart
tregoi mbasdarke …
Një veteriner
thirrën përshpejtuar.
Shpëtoi bardhani
Plaka u qetësua.
S’mbante vendi plakën
Shkoi, gjeti kos.
Të gjithë u kënaqën,
macja sidomos.
Dhe, si hëngri kos në tas,
gushëbardhës buzëgaz
na iu kthye goxha fuqi
dhe foli me ëmbëlsi:
Nuk kuptoi plaka,
kur vështroi macen:
Qeshte nga kënaqja,
a prej gëzimit qante…!
"Dhe pse më braktisën,
s’dua të bëj keq,
Hallet që më nisën,
vetë do t’i heq…
Në s’gjej ushqim gati,
do gjuaj më shumë.
do fle më pak gjumë.
Grabitqare s’bëhem;
askujt s’i prish punë…."
ÇILJETA TE GJYSHJA
- O gjyshe, o gjyshe,
o gjyshja Miroshe!
- Kush është? – foli plaka,
e tëra thinjoshe.
- Jam unë, Çiljeta,
unë, mbesa jote.
Më dërgoi babi,
të vish tek ne sonte.
- Siç e sheh, moj mbesë,
sot nuk jam e lirë.
Pragun s’e lë shkretë.
Kam dhe mysafirë…
Kam sëmurë macen.
Erdhi ndaj të gdhirë.
Kish mbetur pa ngrënë
një muaj të tërë.
Mëkat për të zotët!
Shkuan e lanë vetëm
dhe s’menduan fare,
aspak për të shkretën…!
Kam sëmurë bardhanin
Ma kafshoi gjarpri.
Është për të qarë hallin.
Gjërat shkojnë sëprapthi…
Me sa shoh bardhani
Shpejt e mori veten.
Pa merak do mbetem.
Gushëbardha dëgjoi,
kokën pakëz ngriti:
- Delja më shpëtoi
edhe gjyshe shpirti.
Që e zhdukëm gjarprin,
më ndihmoi Larani.
Pse jo – edhe fati…
Si dëgjoi, ç’tha macja,
gjyshja e mori hop.
E ngriti te faqja
dhe e puthi fort.
Gjyshja mori kthesë
pa të mirën mbesë:
- Po tek ju, Çiljetë,
macet edhe qentë
kanë mbetur shkretë?!
Atë kohe Çiljeta
po lozte me macen
Sa do fdonte mbesa,
të kish dhe tullumbacen…!
I afrohej maces
me mjaft dashuri
Mirësi e paqe
kish në atë shtëpi.
- Tek – tuk ca shtëpi
s’kanë brenda njeri.
Dy qen të braktisur,
oh, ç’kanë ulëritur,
të zotët duke pritur!
Si pushoi pak,
vajza foli prapë:
"Kaluan gjashtë muaj;
mandej s’i dëgjuam.
Do kenë ngordhur të gjorët,
U janë tharë zorrët…!"
Shpejt shaminë nxori
thinjoshja shpirtdritë,
me të fshiu sytë…
"Mos ma vini re.
Shpirti më nxjerr lot,
ngaqë s’duroj dot
ligësi në botë…"
Si një dallëndyshe
mbesa fluturoi.
Me dashuri gjyshen
fort e përqafoi.
- Ç’do më thuash tjetër,
o moj dallëndyshe?
- Të presim patjetër,
e ëmbëla gjyshe!
E kam porosi
nga prindërit e mi.
Siç jemi, të vemi
në tonën shtëpi…
- Do më shtosh merak…
Doja të mësoja,
ç’bëhet rreth e qark…
Edhe disa mace
mbetur e harruar,
siç më thonë zogjtë,
janë egërsuar.
Bëjnë shumë dëme,
sa s’e merr me mëndje…
Dua t’u jap ndihmë.
S’duroj asnjë klithmë…
KUVEND PARA NISJES
E bukur si vesa
gjyshes i tha mbesa:
- S’mbahet, gjyshe, jeta
kështu me gënjeshtra!
Për shumë gjallesa
mban përgjegjësinë
gjithë soji ynë.
Pula, qen e mace
dhe ç’janë butake
nuk duhet të flaken.
Veç ne…ndonjëherë,
s’mendohemi thellë.
Miqtë tanë të mirë
i lëmë jetimë…
Pa mbaruar fjala,
u hodh gushëbardha:
- Pse, si puna ime
paska dhe të tjerë?!
Upupu sa keq,
soji ynë ç’po heq…!
- Mjerane si ti
na hidhen ndër sy.
Më të ziun fat
e ka ndonjë fshat,
tjetërsuar krejt,
mbetur fare shkretë…
Vetëm zvarranikë
mund të hasin sytë.
- Si mendon ti, mbesë,
vallë, në këtë mes
fajin kush e ka?
Kush po bën gjynah?
"Gjyshe, me sa di
dhe me ç’kam dëgjuar;
kur s’ ka rregullsi
edhe ligj të shkruar,
fiton ligësia…
Në të tjera vende
me urdhër të prerë
dënohet ngaherë
kush s’e punon tokën
dhe varfëron botën.
S’mbetet pa u dënuar
dhe kush lë vetmuar
gjallesat e shkreta…
nga macja tek bleta."
Gjyshja me përvojë
prushin mire mbuloi
Pas shuarjes së flakës
macja i tha plakës:
- Sa mirë do ishte,
sikur gjithë gjyshet
të ishin si ti…
me zemrën flori!
Mandej e ushqyer
Çiljetës iu kthye:
- Ty të lumtë goja,
zonjush’ bukuroshe!
Kështu hallet tona,
ndoshta do të sosen.
Kur të kryejnë njerëzit
veprime me mend,
mirësi do presim
ne edhe ky vend…
- Kështu qoftë, mace,
Mike motmotake
Për çfarë do dëgjosh e
shijosh në mbrëmje;
mundet ta harrosh
dhe braktisjen tënde…
Në këtë planet
ndodh edhe më keq:
Braktis nëna foshnjën,
zbohen pleqtë e moçëm.
- Mjau-mjau- mjau!
Ç’na dëgjojnë veshët!
As në sojin tonë
këto nuk qëndrojnë;
Kurrë te fluturakët
madje te gjithë kafshët…
E mira Çiljetë
si bletë, si flutur
nxori nga një xhep
një gjerdan të bukur.
Ia vari gushëbardhës
në qafë me merak
Fundi i përrallës
po na vjen paspak…
MBYLLJE
Çiljeta e mbarë
shpejt e bindi gjyshen.
Laran e gushëbardhë
i fërkoi për gushe…
-Tani gjithë sa jeni
Shkojmë në shtëpi
Prindërit na presin
Ejani, miqt’ e mi!
Mori fjalën gjyshja:
"Në qafë na paç.
Ne do vimë siç jemi;
Me kuç e me maç…!
E puthën Çiljetën.
Rrugën pa filluar
E thirrën njëherësh:
"Gëzuar! Gëzuar!"
Ia shprehën urimin
Çiljetës gazmore.
Nisën rrugëtimin
zënur dorë për dore.
Më tej macen gjyshja
e mori në krahë.
Larani, Çiljeta
udhëtonin bashkë.
Me ushqime e pije
tryeza qe shtruar.
Këngë dhe urime
S’kishin të mbaruar.
Ç’u kënaqën atë darkë
Gushëbardha dha Larani!
Qeni – kocka dhe pilaf
Macja – boll qofte tigani.
- S’ta kam thënë të vërtetën,
Pa dëgjomë, Gushëbardhë:
Edhe mua më lanë vetëm;
Pa gjyshen s’do isha gjallë."
Kur u kthyen shend e verë
Si Larani dhe Gushëbardha
Më shumë rrinin në minder
E këtu mbaron përralla.
FUND
Gjirokastër, shtator 2010 – janar 2011
